Kawa – skład i działanie na organizm

Kawa właściwości zdrowe odżywianie

W poście Kawa – z wizytą na plantacji pisałam o tym, jak wyglądają etapy produkcji kawy. Dzisiaj zajmę się jej właściwościami i potencjalnym wpływem na nasze zdrowie. „Potencjalny” to kluczowe słowo, ponieważ wyniki badań sugerujące np. zmniejszenie ryzyka cukrzycy typu 2 wśród osób pijących kawę, nie oznaczają, że jeśli będziesz pił kawę, ominie Cię ta choroba. Nasz organizm to niesamowite miejsce, w którym odbywa się tak wiele różnych reakcji, że dopiero wpływ wszystkich czynników czy to pokarmów, ich proporcji, czy sposobu działania każdego z układów i  mnóstwa zależności, składa się na końcowy wynik. Przyjrzyjmy się zatem składnikom kawy i wynikom badań zachowując odpowiedni dystans.

 

Definicja

Kawa to napój przyrządzony z odpowiednio przygotowanych ziaren kawowca. Najpopularniejsze są dwie odmiany:

  • arabica – posiada łagodniejszy smak i aromat,
  • robusta – charakteryzuje się bardziej gorzkim i kwaśnym smakiem.

Zazwyczaj możemy kupić mieszanki obu gatunków. Jeśli ziarna nie są poddane procesowi palenia, mamy do czynienia z zieloną kawą, która zawiera np. mniejsze ilości kofeiny, ale jej smak i aromat zdecydowanie różni się od tradycyjnej kawy. Proces palenia odpowiada m.in. za smak, zapach, kwasowość i zawartość poszczególnych składników np. o działaniu przeciwutleniającym. Długość palenia wpływa na barwę oraz właściwości chemiczne i fizyczne. Oczywiście na jakość kawy wpływają również gatunek, miejsce oraz termin zbioru owoców kawy.

 

Składniki znajdujące się w kawie

Do głównych składników kawy należą:

Kofeina

To chyba pierwsza z substancji, która kojarzy się z kawą. Filiżanka czarnej kawy zawiera około 70-140 mg kofeiny, a jak podaje inne źródło, filiżanka kawy z ekspresu może mieć 58-76 mg kofeiny, a kawy parzonej 130 mg w 240 ml. Jak widzicie rozpiętość jest spora, a niektóre źródła podają jeszcze większą. 

Kofeina znajduje się również w herbacie (zwłaszcza czarnej), nasionach kakaowca (czekoladzie, kakao), napojach energetycznych, niektórych napojach gazowanych, lekach. Wpływ kofeiny na organizm w dużej mierze zależy od spożytej dawki. Przenika ona szybko do mózgu, a szczyt stężenia we krwi można zaobserwować po 20-30 minutach. Następnie jej poziom spada przez 3-6 godzin. Wartość ta jednak zależy od osobistych uwarunkowań każdego z nas. Kofeina wraz z teofiliną i teobrominą stymulują wytwarzanie różnych substancji (np. adrenaliny, serotoniny) przez co zwiększa się koncentracja i maleje uczucie senności i zmęczenia. Śmiertelna dawka kofeiny to około 10g co przekłada się na mniej więcej 80-100 filiżanek kawy w ciągu dnia. W tym przypadku niebezpieczne są skoncentrowane źródła kofeiny.

 

Polifenole 

Np. kwas chlorogenowy. To właśnie ich obecność podawana jest jako główna zaleta picia kawy. Mają właściwości przeciwutleniające, które zwalczają działanie wolnych rodników. Ich ilość zależy m.in. od gatunku i czasu palenia.

 

Diterpeny

Np. kafestol i kahweol. Jak podają wyniki badań, znajdziemy je głównie w kawie niefiltrowanej (gotowanej, zalewanej). Mogą one powodować wzrost poziomu całkowitego cholesterolu we krwi oraz frakcji LDL. 

 

Co może zwiększać negatywne działanie kawy?

Możemy tu wyróżnić m.in.:

  • nieprawidłowy styl życia (np. połączony z nieodpowiednią dietą, paleniem papierosów, czy niską aktywnością fizyczną). Świetnym przykładem jest picie kawy zamiast śniadania,
  • predyspozycje genetyczne,
  • chorobydolegliwości,
  • używane dodatki takie jak: śmietanka, cukier,
  • jakość kawy np. picie kawy rozpuszczalnej czy z torebki,
  • sposób przygotowania kawy np. niestosowanie filtrów.

Działanie kawy zdrowe odżywianie

 

Możliwe działania kawy:

  • Wpływ na ciśnienie tętnicze krwi – picie kawy powoduje nieznaczne podniesienie ciśnienia krwi. Jednak jak wskazują wyniki badań, osoby które piją kawę regularnie, mają wyższą tolerancję na kofeinę i wzrost ciśnienia jest niewielki (1,2-3,6 mm Hg).

 

  • Zmniejszenie ryzyka cukrzycy typu 2 – wyniki takie zostały zaobserwowane przy piciu minimum trzech porcji dziennie.

 

  • Moczopędne – jak wynika z przeprowadzonych badań, kawa działa moczopędnie przy przekroczeniu 300 mg kofeiny. Z kolei przy 600 mg – efekt ten jest już znaczny.

 

  • Wpływ na zaburzenia erekcji – wyniki badań sugerują związek pomiędzy spożywaniem kofeiny a ograniczeniem występowania zaburzeń erekcji. 

 

  • Wpływ na choroby serca – w badaniach zaobserwowano wpływ spożywania kawy na zmniejszenie ryzyka zachorowania na choroby układu sercowo-naczyniowego. Dotyczyło to picia 3-4 filiżanek dziennie i zaparzania kawy z użyciem filtrów.

 

  • Oddziaływanie na osoby z zaburzeniami lipidowymi – ze względu na wyższą zawartość diterpenów w kawie parzonej bez użycia filtrów, można zaobserwować wyższe stężenie cholesterolu i homocysteiny we krwi niż w przypadku kawy filtrowanej.

 

  • Antynowotworowe czy pronowotworowe – zaobserwowano związek pomiędzy piciem kawy, a niższym ryzykiem zachorowania na raka wątroby. Sygnalizowany jest również podobny wpływ w przypadku nowotworu jelita grubego. Jednak nadal trwają badania dotyczące przeciwnego działania na nowotwory płuc i pęcherza moczowego.

 

  • Wpływ na układ nerwowy – w wyniku przeprowadzonych badań okazuje się, że kawa może przyczynić się do hamowania rozwoju chorób zwyrodnieniowych mózgu i demencji, m.in. choroby Parkinsona i Alzheimera. Dodatkowo może poprawiać działanie pamięci długotrwałej. Z drugiej strony kofeina może powodować nasilenie zaburzeń nerwowych.

 

  • Gospodarka wapniowa – w przypadku osób, które nie dostarczają odpowiedniej ilości wapnia, zwiększa się ryzyko występowania osteoporozy u osób pijących kawę.

 

  • Wpływ na układ pokarmowy – picie kawy może spowodować zgagę, bóle brzucha, wzdęcia czy nudności. Wynika to z obecności substancji drażniących i kofeiny, która zwiększa ilość soku żołądkowego oraz gastryny. W związku z tym, kawa jest niewskazana dla osób z wrzodami żołądka i refluksem.

 

  • Potencjalne szkodliwe działania – intensywne pobudzenie, drgawki, duszność, nudności, wymioty, zaburzenia rytmu serca, obniżone stężenie potasu we krwi, bezsenność.

 

  • Działanie kofeiny – tak jak już wspominałam, kofeina zwiększa koncentrację, obniża uczucie senności i zmęczenia.

 

Pamiętaj:

  • Kawa zmniejsza przyswajanie wapnia, żelaza oraz cynku, a więc nie pij jej do żadnych posiłków. Odczekaj przynajmniej godzinę!
  • Nie należy popijać kawą leków. Co więcej niektóre leki mają odwrotne działanie do kofeiny, która może zmniejszyć ich skuteczność.
  • Nie pij gorącej kawy. Bardzo gorące napoje są uznawane za zwiększające ryzyko wystąpienia raka przełyku. 
  • Uznaje się, że bezpieczny poziom spożycia kofeiny dzienne wynosi 400 mg co średnio odpowiada 4 filiżankom kawy. Nie zapominajcie, że kofeina znajduje się także w herbacie, kakao, energetykach i lekach.
  • Kawa wypita przed położeniem się spać, wpływa negatywnie na jakość snu. I to nawet 6 godzin wcześniej! 
  • Podatność na kofeinę zależy od osoby i jej tolerancja może się zwiększać. Dlatego inne wyniki badań są dla osób, które sporadycznie piją kawę i inne dla systematycznych sympatyków tego napoju.
  • Jeśli idziesz na badania krwi, nie pij kawy przynajmniej 12 godzin wcześniej.
  • Jeśli piszesz duże ilości kawy, nie zapomnij o piciu większej ilości wody.
  • Należy podchodzić do badań sugerujących pozytywne czy negatywne działanie kawy z dystansem. Tak jak zawsze – najważniejszy jest umiar i obserwowanie własnego organizmu.

 

Nie napiszę Wam czy kawa jest dla Was zdrowa czy nie, ale mam nadzieję, że po przeczytaniu tego artykułu i obserwacji własnego organizmu, będziecie w stanie sami się ustosunkować do tego pytania. Osobiście polecam nie przesadzać z ilością kawy, nie zalewać bezpośrednio wodą, pić maksymalnie do 6 godzin przed położeniem się spać oraz nie pić w trakcie posiłków.

 

Wybrana bibliografia

Drake Ch., Roehrs T., Shambroom J., Roth T. Caffeine Effects on Sleep Taken 0, 3 or 6 Hours before Going to Bed.

Polak E., Ciemna i jasna strona kofeiny.

Surma A., Kawa – czy może pomagać ? 

Szymanowska K., Wołosiak R., Wpływ prażenia kawy na wybrane parametry jej jakości.

Wierzejska R. ,Kawa – używka czy produkt prozdrowotny?

Zdrojewicz Z., Grześkowiak K., Łukasiewicz M, Czy picie kawy jest zdrowe?